Αντί προλόγου.
Ξεκίνησα να γράφω. Έσβησα. Διόρθωσα πάρα πολλές φορές, άλλαξα τη λέξη “χοντρός” με μια άλλη συνώνυμη, που στις γλωσσικές μας συμβάσεις είναι πιο ευγενική, πιο κόσμια. Και ύστερα κάτι δε μου ταίριαζε, ξαναέγραψα τα “χοντρός”, πέταξα τα συνώνυμα. Φορτίζουμε αρνητικά λέξεις, λέξεις περιγραφικές, που δεν φτιάχτηκαν για να συγκαταλέγονται στις προσβολές. Και κάπως έτσι διαιωνίζεται ακόμα παραπέρα το στίγμα. Το “χοντρός” δεν είναι δείκτης αξίας, υγείας, ομορφιάς, παραγωγικότητας· και σ’αυτό το κείμενο χρησιμοποιείται στη ροή του λόγου ως αυτό που είναι: μια ουδέτερου πρόσημου λέξη.
Τι είναι η χοντροφοβία (fatphobia).
Η χοντροφοβία, ορισμένη ως o παράλογος φόβος, αποστροφή και διάκριση ενάντια στα χοντρά σώματα, δεν είναι απλώς θέμα διαπροσωπικής προκατάληψης. Είναι ένα ζήτημα διάρθρωσης κάθε πτυχής της σύγχρονης ζωής, από την οικονομία και την αγορά έως την ψυχολογία.
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για στρώματα σύνθετων πεποιθήσεων και θεσμικών συστημάτων που αντιμετωπίζουν τα χοντρά σώματα ως σώματα που χρειάζονται διόρθωση και πειθαρχία – μερικές φορές με βίαια μέσα. Έτσι, τροφοδοτεί τη μεροληψία, τις διακρίσεις, την αδιαφορία και μερικές φορές έως και το μίσος που οι υπέρβαροι άνθρωποι πρέπει να αντιμετωπίζουν συχνά ακόμα και σε καθημερινή βάση.
Tα χοντροφοβικά στερεότυπα είναι ενσωματωμένα στους τρόπους με τους οποίους τα συστήματα και οι δομές διέπουν τη ζωή του καθενός, συμπεριλαμβανομένων και των χοντρών ατόμων: στο ιατρικό σύστημα, τη βιομηχανία διατροφής, τη βιομηχανία μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα μεγέθη ρούχων των fast fashion εταιριών, που δεν είναι προσβάσιμα στους πιο εύσωμους ανθρώπους κλπ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, διδασκόμαστε πως τα μεγαλύτερα μεγέθη σωμάτων είναι εγγενώς λιγότερο υγιή, επιθυμητά, ικανά συγκριτικά με τα λεπτά σώματα. Στην τελική, το να είσαι χοντρός, προβάλλεται κάτι το απαγορευτικό.
Το “Στίγμα του βάρους” (Weight Stigma).
Σύμφωνα με το άρθρο της ψυχολόγου J.Tomiyama (2014), το «στίγμα του βάρους ορίζεται ως η κοινωνική υποτίμηση και δυσφήμηση των ανθρώπων που θεωρούνται ότι φέρουν υπερβολικό βάρος και οδηγεί σε προκατάληψη, αρνητικά στερεότυπα και διακρίσεις προς αυτούς». Το στίγμα του βάρους οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο άγχους, ηττοπάθειας, ενώ δυνητικά προκαλεί κατάθλιψη,διατροφικές διαταραχές, ακόμη κι αυτοκτονικές τάσεις. Έχει ακόμη προταθεί ότι η αιτία όλων των “συνθηκών υγείας που σχετίζονται με την παχυσαρκία” δεν είναι το ίδιο το βάρος, αλλά το στίγμα βάρους που τους φορτώνει η κοινωνία μας, αφού το στίγμα είναι εξαιρετικά διαδεδομένο – στο σύστημα υγείας μας, στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και στην αγορά εργασίας.
Μια αποδεκτή προκατάληψη
Οι ερευνητές Paula Brochu και Victoria Esses ισχυρίζονται πως η χοντροφοβία είναι η τελευταία πολιτισμικά αποδεκτή μορφή προκατάληψης. Χοντροί χαρακτήρες εμφανίζονται συχνά σε τηλεοπτικά προγράμματα και ταινίες με τρόπο που το βάρος τους χρησιμοποιείται ως αφηγηματική συντόμευση για να εξηγήσει ότι ο χαρακτήρας είναι ο “comic relief” ρόλος της υπόθεσης ή τεμπέλης ή παραιτημένος από τη ζωή. Πάντως σίγουρα μονοδιάστατος: οι χοντροί ήρωες δεν έχουν να δώσουν κάτι πάνω από αυτό για το σενάριο. Ορίστε, πάρε μια ένεση χοντροφοβικών στερεοτύπων, χωρίς να το συνειδητοποιείς.
Μέχρι σήμερα, τα αστεία για χοντρούς εξακολουθούν να αποτελούν μια διαδεδομένη ζώνη με ατάκες για τους κωμικούς, και εξακολουθεί να είναι κοινωνικά αποδεκτό οι χοντροί άνθρωποι να χλευάζονται δημόσια. Οι ερευνητές Rebecca Puhl και Chelsea Heuer λένε ότι οι άνθρωποι το δικαιολογούν “επειδή τα παχύσαρκα άτομα είναι προσωπικά υπεύθυνα για το βάρος τους” και αυτή η ντροπή θα μπορούσε να τους παρακινήσει να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους.
Αλλά το να ντροπιάζεις ανθρώπους με υποτιθέμενο απώτερο σκοπό να τους κινητοποιήσεις να χάσουν βάρος, όχι, δεν λειτουργεί. Σε μια μελέτη ορόσημο με 2.600 έφηβους συμμετέχοντες, η ερευνητής Janet Tomiyama ανακάλυψε ότι λέγοντας τους “είστε πάρα πολύ χοντροί”, εκείνοι οδηγήθηκαν σε αύξηση βάρους με την πάροδο του χρόνου, καθώς και σε διαταραγμένη διατροφή.
Κι αν από όλες τις παραπάνω πληροφορίες δεν σας εντυπώθηκε κάτι, κρατήστε αυτό: Το στίγμα του βάρους, η φαινομενικά ακίνδυνη χοντροφοβία όψει σχολιασμού, είναι βάναυσα. Οι κίνδυνοι στίγματος βάρους μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτεροι από τον κίνδυνο του ίδιου του βάρους.
Ίσως η μεγαλύτερη μετατόπιση καλείται να γίνει από τους ανθρώπους και τη γλώσσα που χρησιμοποιούν. Το “λίπος” είναι ουσιαστικό. Το “χοντρός” είναι επίθετο. Το “παχουλός” δεν είναι προσβολή και είναι καιρός η κοινωνία και ο πολιτισμός να σταματήσουν να κάνουν ζημιά στους χοντρούς ανθρώπους, αντιμετωπίζοντας τον τύπο του σώματος τους σαν να είναι μια κακή λέξη.
Η τρυφεράδα θα σώσει τον κόσμο.
Γράφω γιατί αλλιώς θα σκάσω.