Μας σημαδεύουν πλέον οι εβδομάδες. Μας τραυματίζουν κοινωνικά όπως μια σφαίρα τραυματίζει τη σάρκα. Ενίοτε ανεπανόρθωτα. Ακόμα μια φορά, το πανελλήνιο συγκλονίστηκε από την περίπτωση της Κωνσταντίνας Τσάπα και του αδερφού της. Άλλη μια φορά η τοπική κοινωνία στη Μακρινίτσα θα πενθεί και θα ανοίξουν τα στόματα, όπως μετά από κάθε τέτοιο περιστατικό γίνεται. Αύριο, πάλι τα στόματα θα κλείσουν, η κοινωνία θα παραμείνει σιωπηλή και αδιάφορη, οι γυναίκες και τα παιδιά – θύματα έμφυλης βίας χωρίς προστασία και χωρίς διέξοδο. Άλλη μια φορά τα ΜΜΕ περιέγραψαν το συμβάν, όπως το κάνω κι εγώ (σκόπιμα) σε αυτές τις πρώτες γραμμές, ελισσόμενα καταλλήλως προς αποφυγή της χρήσης του σωστού όρου περιγραφής: Γυναικοκτονία.
Κανείς όμως δεν μιλάει για το δράμα αυτής της γυναίκας και του παιδιού της. Τι ζούσαν πίσω από τις κλειστές πόρτες, πώς ζούσαν σε ένα περιβάλλον βίας και τρομοκρατίας. Χωρίς προστασία, χωρίς στήριξη, χωρίς δικαιοσύνη. Ολοι αντιδρούν σαν ό,τι συνέβη να ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Κι όμως. Η Κωνσταντίνα Τσάπα και οι οικείοι της τα έκαναν όλα σωστά. «Βοήθεια, σώστε με. Έχει έρθει να μας σκοτώσει. Σπάει τη τζαμαρία για να μπει στο σπίτι μας». Αυτό ήταν το τελευταίο τηλεφώνημα της γυναίκας προς την Αστυνομία. Είχαν κάνει ασφαλιστικά μέτρα για να μη μπορεί να πλησιάζει το σπίτι τους. Η Κωνσταντίνα είχε αντιδράσει στην κατ’ εξακολούθηση κακοποιητική συμπεριφορά του συζύγου. ΚΙ όμως, πάλι θρηνούμε ακόμα μία. Και πάλι δεν δεχόμαστε να προφέρουμε τη λέξη γυναικοκτονία, ρισκάροντας η λίστα να μεγαλώνει συνεχώς.
“Φιλολογικές” επισημάνσεις
Ο όρος γυναικοκτονία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ως femicide από τον Joh Corry το 1801 ενώ ορίζεται επίσημα το 1976 από την D. Russell ως η δολοφονία γυναικών από πρόθεση, επειδή είναι γυναίκες. Υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992 στο βιβλίο “ Femicide: the politics of the woman killing” που επιμελήθηκε η ίδια και η ακαδημαϊκόςς J. Radford. Η γυναικοκτονία είναι το αποκορύφωμα μιας σειράς πρακτικών και περιστατικών έμφυλης βίας και αντανακλά παγιωμένες στερεοτυπικές αντιλήψεις για τους ρόλους των δύο φύλων: θύμα αποτελεί μια γυναίκα η οποία δεν συμμορφώθηκε σε ένα αναμενόμενο από αυτή μοντέλο συμπεροφοράς με όρους πατριαρχίας, μια γυναίκα που δεν υποτάχθηκε στην αντρική βούληση και τη διάθεση του σώματός της στο “δυνατό αρσενικό”.
Ως όρος, η γυναικοκτονία εμπεριέχει εμμέσως και όλα τα άλλα εγκλήματα που προηγήθηκαν αυτής. Την άσκηση ελέγχου στη ζωή της κόρης από τον πατέρα, την ψυχολογική βία και την χειριστική συμπεριφορά του ερωτικού συντρόφου, τους βιασμούς, τους ξυλοδαρμούς, τις απειλές. Και αυτό δεν το λέμε τυχαία -στην πλειονότητα τους τα θύματα έχουν υποστεί βία σε πολλές περιπτώσεις και για αρκετό διάστημα, πριν δολοφονηθούν.
Η γυναικοκτονία δεν περιγράφει λοιπόν μόνο την θανάτωση μιας γυναίκας από έναν άνδρα, αλλά μια σειρά από βίαιες πράξεις εναντίον μιας γυναίκας με κορύφωση τον θάνατο της. Δυστυχώς, τόσο η κοινωνία όσο και το κράτος εθελοτυφλούν ή αδυνατούν καν να διακρίνουν αυτή την αλυσιδωτή, τελικά θανατηφόρα, πορεία βίαιων γεγονότων. Κι ακόμα κι αν την διακρίνουν, τα αντανακλαστικά τους συνήθως κυμαίνονται από την συγκατάβαση και την παθητικότητα μέχρι και την απόλυτη αδιαφορία.
“Γιατί όχι απλά ανθρωποκτονία”, “μα η δολοφονία του αδερφού” και ο “θάνατος δύο ταχυτήτων”.
Όλα τα παραπάνω τα ακούσαμε από αντιδρώντες στην αναφορά του περιστατικού ως γυναικοκτονία. Ακούσαμε πως πενθούμε επιλεκτικά και τα περιγράφουμε κατά πώς μας συμφέρουν (οι δολοπλόκες κακές φεμινίστριες μπουαχαχα). Κουραφέξαλα! Πρώτον, η γυναικοκτονία αποτελεί παρακλάδι του πολύ γενικού όρου ανθρωποκτονία, προφανώς δεν αποτελούν όρους αλληλοαναιρούμενους, είναι όμως μια απαραίτητη συμπλήρωση που χρειάζεται να γίνει με κεφαλαία γράμματα. Δεν πρόκειται περί άλογης φεμινιστικής εμμονής. Επιμένουμε στην χρήση του όρου «γυναικοκτονία», καθώς αυτά τα εγκλήματα έχουν πολύ συγκεκριμένη σημειολογία: είναι στοχευμένες δολοφονίες γυναικών λόγω του φύλου τους από τον πατέρα, από τον εν διαστάσει σύζυγο, από τον ζηλιάρη σύντροφο, από τον βιαστή που μισεί. Πρόκειται για την πιο ακραία μορφή έμφυλης βίας, καθώς ο άντρας θύτης -έχοντας αποτύχει να επιβληθεί με άλλους τρόπους στη γυναίκα που θεωρεί δική του- ασκεί τον απόλυτο έλεγχο πάνω της στερώντας της τη ζωή. Το ζήτημα δεν αφορά αποκλειστικά ζητήματα φεμινισμού όπως πολλοί βιάζονται να διατυπώσουν, αλλά πρόκειται για βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που άνδρες και γυναίκες πρέπει να είναι ίσοι ως προς αυτά. Αφορά, λοιπόν, την έμφυλη και σεξιστική βίας που πηγάζει από βαθύτερα αίτια, φυσικοποιημένα στους πυρήνες των κοινωνιών. Αφορά την ανισότητα των φύλων.
Δεύτερον, η συγκεκριμένη περίπτωση έφερε μια ιδιαιτερότητα, αυτή της δολοφονίας και του αδερφού, ο οποίος προσπάθησε να προστατεύσει την Κωνσταντίνα. Προφανώς και είναι δύο τα θύματα, ξέρουμε να μετράμε. Όπως γνωρίζουμε επίσης πως στόχος του δράστη ήταν η γυναίκα. Ο φόνος του αδερφού ήταν ένα “άμεσο (σαφώς εξίσου άδικο) αποτέλεσμα” της συγκεκριμένης γυναικοκτονίας. Η αναγγελία του φόνου ως τέτοια δεν προσπαθεί να αποσιωπήσει ή να επισκιάσει κάτι στην όλη υπόθεση, αντιθέτως ρίχνει φως στα πραγματικά αίτια που προκύπτουν από τη σχέση γυναίκας θύματος – άντρα θύτη.
Ερευνες και στατιστικές.
Σύμφωνα με την έρευνα «Global study on homicide: Gender-related killing of women and girls» (2019) που διεξήχθη από το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών Για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC), το έτος 2017 διεπράχθηκαν παγκοσμίως 87.000 δολοφονίες γυναικών, στο 58% των οποίων ο δράστης ήταν πρώην ή νυν σύζυγος/σύντροφος ή μέλος της οικογένειας. Οι περισσότερες εξ αυτών διαπράχθηκαν στην Αργεντινή, Ελ Σαλβαδόρ, Ινδία, Ονδούρα και το Μεξικό και ακολουθούν η Γουατεμάλα, Κολομβία, Βραζιλία, Ρωσία και Νότια Αφρική. Αυτό σε αριθμούς ημερήσιας συχνότητας σημαίνει ότι 137 γυναίκες κάθε μέρα δολοφονούνται από ένα μέλος της οικογένειάς τους. Σημαντικό είναι επίσης να επισημανθεί πως οι γυναικοκτονίες παγκοσμίως διπλασιάστηκαν μέσα σε ένα χρονικό διάστημα 5 ετών, καθώς η αντίστοιχη έρευνα του UNODC το 2012 είχε καταγράψει «μόλις» 48.000 γυναικοκτονίες.
Όσον αφορά την Ελλάδα, δεδομένου ότι τέτοιου είδους εγκλήματα αποτελούν στις περισσότερες περιπτώσεις ανθρωποκτονίες ως αποτέλεσμα ενδοοικογενειακής βίας, εμπίπτουν στον ν. 3500/2006. Συνεπώς η εικόνα του εγκλήματος με βάση τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της αστυνομίας είναι απροσδιόριστη. Με άλλα λόγια, οι υποθέσεις καταγράφονται, όμως λείπουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτών των εγκλημάτων, που θα μας βοηθήσουν να τις κατηγοριοποιήσουμε ως τέτοιες. Την ίδια στιγμή κι ενώ υπάρχει έλλειψη πληροφόρησης, ερευνών και στατιστικών στοιχείων για τη βία εναντίον των γυναικών, η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων που ήταν ελπιδοφόρα αλλαγή για την κινητοποίηση των πολιτών, μετονομάστηκε σε Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων και μεταφέρθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών στο Υπουργείο Εργασίας, υποβιβάζοντας την αξία του προβλήματος.
Εν κατακλείδι
Στατιστικά, οι περισσότεροι που “τσινάνε” στον όρο γυναικοκτονία είναι άντρες. Αντρες που έσπευσαν (όπως προανέφερα) να κατηγορήσουν με ένα σκασμό ηθικολογίες τη χρήση του όρου. Και τώρα, μιας και σε τόσες αράδες παραπάνω κράτησα τα προσχήματα, θα αφεθώ στον εκνευρισμό μου: Τι φοβάστε μωρέ; Πώς αν παίζετε με τις λέξεις, γιατί εσείς το κάνετε, όχι εμείς, εμείς με το όνομά τους τα λέμε- θα γίνει τι; θα σας αφαιρεθεί αυτόματα κάποιο ποσοστό ανδρισμού; Ότι αν παραδεχτείτε αυτή την αλήθεια θα σας πάρει όλους η μπάλα; Ότι θα σας βλέπουμε όλους ως δυνάμει βίαιους/ δυνάμει δολοφόνους και δε θα σας κάτσει ουδέποτε καμία “γκόμενα”; Δεν βαρεθήκατε να κάνουμε σαν τις θειάδες που μη λέγοντας μια λέξη και φτύνοντας στον κόρφο τους νομίζουν θα ξορκίσουν το κακό; Όχι αγαπητοί μου. Αν δε θέλετε να μαρτυρήσουμε άλλο θάνατο, θα τα πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Το οφείλουμε. Για να χτυπήσουμε το κακό στη ρίζα του. Το οφείλουμε για όσες είναι πλέον απούσες μα και για τις ακόμα παρούσες. Αν είμαστε από τους καλούς, αν είμαστε οι “μα εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους”, ειδικά τότε, είναι χρέος μας. Να το λέμε με το όνομά του : γυναικοκτονία.
Βιβλιογραφία / Πηγές:
- Martin, S. E. (2002). Book Review: Femicide in Global Perspective. Violence against women
- WHO, (2013) Global and regional estimates of violence against women, World Health Organization.
- https://sexharassmap.espivblogs.net/
- Russell, D. (2008), Femicide: Politicizing the Killing of Females
- European Institute for Gender Equality. (2020). Femicide.
- Women like you / blogger, instagram.com
- . “Μην προσπερνάς την έμφυλη βία”Ασλανίδου, Κ. (2020), Διοτίμα.
Η τρυφεράδα θα σώσει τον κόσμο.
Γράφω γιατί αλλιώς θα σκάσω.