Η ομορφιά ήταν πάντα υποκείμενη στα “ηγεμονικά πρότυπα της άρχουσας τάξης”, καθιστώντας την ένα “άπιαστο εμπόρευμα”. Το τι κάνει μια γυναίκα όμορφη αποφασίζεται σταθερά από τους ισχυρούς λευκούς άνδρες. Ασφυκτικά ορισμένα χαρακτηριστικά δοξάζονται και αξιοποιούνται στις κοινωνίες και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης- μας περιβάλλουν συνεχώς και έχουν παράγει αβίαστα τον ορισμό της ομορφιάς μας.
Τα τελευταία χρόνια, οι τάσεις στο σώμα ποικίλλουν από το μέγεθος 0, το κενό μεταξύ των μηρών, τις καμπύλες γραμμές στους μηρούς, μέχρι τους τονισμένους γοφούς. Κι είναι προφανές πως μια ολόκληρη ζωή, ακόμα κι αν προσπαθήσουμε εξαντλητικά, δεν αρκεί για να αναδιαμορφώνουμε το κορμί μας έγκαιρα, ώστε να συμφωνεί με αυτές τις ιδιότροπες τάσεις της κάθε χρονικής περιόδου. Αλλά γιατί επιθυμούμε να επιτύχουμε αυτά τα αδύνατα πρότυπα; Ο Έντουαρντ Τόρι Χίγκινς, ψυχολόγος, επινόησε τον όρο “Θεωρία της αυτοδιαφοροποίησης”. Η θεωρία της αυτοδιαφοροποίησης προτείνει ότι τα άτομα έχουν τρεις αυτο-αναπαραστάσεις: τον πραγματικό εαυτό, τον ιδανικό εαυτό και τον οφειλόμενο εαυτό. Ο πραγματικός εαυτός είναι αυτός που νομίζουμε ότι είμαστε αυτή τη στιγμή, ο ιδανικός εαυτός είναι αυτός που θέλουμε να γίνουμε και ο οφειλόμενος εαυτός είναι αυτό που νομίζουμε ότι οι άλλοι άνθρωποι περιμένουν από εμάς. Η ασυμφωνία του τριαδικού εαυτού είναι το χάσμα μεταξύ αυτών των αυτο-αναπαραστάσεων που οδηγεί σε αρνητικά συναισθήματα. Ως άνθρωποι προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να γεφυρώσουμε αυτό το χάσμα.
Ποιος όμως ορίζει τον ιδανικό εαυτό;
Πόσο συχνά αλλάζουν αυτοί οι οφειλόμενοι εαυτοί;
Πόσο συχνά μπορούμε να διαμορφώνουμε και να σμιλεύουμε το σώμα μας ώστε να ανταποκρίνεται στις αιώνιες απαιτήσεις που θέτουμε σε αυτό;
Το παιχνίδι των social media: Η τοξική κουλτούρα της εικονικής αποδοχής.
Καθώς η παρουσία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην κοινωνία έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία περίπου, επιστήμονες και γονείς ανησυχούν για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτή η τεχνολογική επιρροή στα παιδιά τους, καθώς καμία άλλη γενιά δεν έχει βιώσει κάτι τέτοιο. Σύμφωνα με το Pew Research Center το 2018, το 95% των παιδιών ηλικίας 13 έως 17 ετών είτε κατέχουν είτε έχουν πρόσβαση σε smartphone, το 72% χρησιμοποιούν το Instagram και το 41% το Snapchat. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι αυτή η προσβασιμότητα μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών και στην εικόνα του σώματος των νεαρών κοριτσιών ειδικά. Κατά την περιήγηση σε διάφορες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Instagram, τα νεαρά κορίτσια και οι έφηβοι συγκρίνουν υποσυνείδητα τον εαυτό τους με τα φαινομενικά τέλεια σώματα και τις ζωές των influencers και άλλων διασημοτήτων.
Στην πραγματικότητα, μια μελέτη του 2018 διαπίστωσε ότι η αλληλεπίδραση με τους λογαριασμούς ελκυστικών influencers- προτύπων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οδήγησε σε επιδείνωση της εικόνας του σώματος στις νεαρές γυναίκες, αλλά οι φωτογραφίες των μελών της οικογένειας δεν είχαν επίδραση στην εικόνα του σώματος. Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η μελέτη που διεξήχθη από το Εθνικό Ινστιτούτο Καρδιάς, Πνευμόνων και Αίματος, σύμφωνα με την οποία “περίπου το 40% των κοριτσιών ηλικίας 9 και 10 ετών προσπαθούν ήδη να χάσουν βάρος”. Αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό συνέπεια του τρόπου με τον οποίο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης γενικότερα έχουν ζωγραφίσει μια εικόνα του “ιδανικού” σωματότυπου: ψηλές, λεπτές γυναίκες που έχουν πολύ λίγες καμπύλες. Στην πραγματικότητα, αυτή η σωματική διάπλαση είναι μη ρεαλιστική και δυνητικά ανθυγιεινή για τη συντριπτική πλειονότητα, την οποία όμως κυνηγούν πολλά νεαρά κορίτσια, όπως αποδεικνύεται από την αυξανόμενη παρουσία διατροφικών διαταραχών στις γυναίκες και τη χρήση εφαρμογών επεξεργασίας φωτογραφιών για να αλλάξει κάποιος το σώμα του. Επιπλέον, ενώ η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι πιο έντονη στα νεαρά κορίτσια και τις γυναίκες, ούτε τα αγόρια και οι νεαροί άνδρες είναι απρόσβλητοι. Οι δυτικές απόψεις για τον “ιδανικό” τύπο σώματος για τους άνδρες συνοψίζονται ένα πιο δυνατό, πιο μυώδες σώμα, με αυξημένη έμφαση στο fitness και τη γυμναστική.
Δεδομένης της ευρύτερης κοινωνίας και κουλτούρας, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλά από τα κορίτσια συνδέουν την αυτοεκτίμησή τους με εξωτερικούς δείκτες έγκρισης – βαθμούς, χρήματα, επαίνους – και στη συνέχεια με το πόσο καλά αποδίδουν στην καριέρα τους, στα νοικοκυριά και στους κοινωνικούς κύκλους. Οι γυναίκες μεγαλώνουν ώστε να συγκρίνουν και να εργάζονται σκληρότερα για να επιτύχουν την ιδέα της κοινωνίας για την τελειότητα. Ομοίως, στο Instagram, η κουλτούρα των επιτευγμάτων και της τελειότητας συνεχίζει να οργιάζει μέσα από τον αριθμό των likes, των σχολίων και των followers. Μπορεί επίσης να ευθύνεται για την “κρίση της όψιμης νεαρής ηλικίας”(quarter-life crisis).Η quarter life crisis είναι η κρίση των 25 (και κάτι), δηλαδή της όψιμης νεαρής ηλικίας (εξού και ο όρος «quarter life»), δηλαδή της ηλικίας που δεν είσαι θεωρείσαι πλέον πάρα πολύ νέος, αλλά ούτε και εντελώς ενήλικας. – μια περίοδος άγχους, δυσαρέσκειας και αβεβαιότητας που πηγάζει από την αντίληψη ότι η καριέρα, οι σχέσεις και η ποιότητα ζωής δεν έχουν νόημα. Σύμφωνα με διαχρονική μελέτη 5208 ατόμων, η συχνή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έβλαψε την ευημερία των ατόμων (Shakya & Christakis, 2017). Γιατί όμως τα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης των νεαρών γυναικών αυξάνονται με υψηλότερο ρυθμό από ό,τι των ανδρών; Η Έρευνα Ψυχιατρικής Νοσηρότητας Ενηλίκων και η Έρευνα Νεολαίας της Mission Australia δείχνουν ότι οι γυναίκες (ηλικίας 16-24 ετών) έχουν δύο έως τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από ψυχολογική δυσφορία και διαταραχές σε σχέση με τους άνδρες της ίδιας ηλικίας λόγω της κατανάλωσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Hartas, 2019). Αυτό είναι αποτέλεσμα των “επηρεαστών” των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που μπορεί να διαιωνίζουν τα στερεοτυπικά κοινωνικά πρότυπα και τις πιέσεις που δέχονται οι γυναίκες. Οι συνεχείς συγκρίσεις με άλλες γυναίκες που θεωρούνται πιο επιθυμητές και φαίνεται να “τα έχουν όλα” μπορεί να οδηγήσουν σε προβλήματα αυτοεκτίμησης των νεαρών γυναικών (Doria, 2020).
Ναι, αλλά τα trends;
Ανέφερα παραπάνω πως ακόμα και να ήταν εφικτό να αναπλάθουμε το σώμα μας ώστε να ακουλουθεί πιστά το κυρίαρχο πρότυπο, είναι εξαιρετικά πιθανό να μην προλαβαίναμε να το αναδιαμορφώσουμε εγκαίρως. Τι εννοώ; Ας κάνουμε μια βόλτα στα hashtags που αντικατοπτρίζουν την ιδέα του “τέλειου σώματος”. Πέντε τάσεις, έντονα διαφοροποιημένες μεταξύ τους, πέντε διαφορετικοί τύποι σώματος να ηγεμονεύουν. Κι αυτό σε μια περίοδο μόλις δέκα ετών!
#SizeZero#2010
Ξεκινήσαμε τη δεκαετία του 2010 με το “Size Zero” να τραβάει τα βλέμματα. Αυτή ήταν μια τάση που ενθάρρυνε την καταστολή του βάρους (weight suppression), η οποία ορίζεται ως το υψηλότερο βάρος του ιστορικού κάθε ατόμου μείον το τρέχον βάρος του. Αντιπροσωπεύει δηλαδή ένα “μέτρο” του επιπέδου απώλειας βάρους από το υψηλότερο βάρος που έχει ποτέ επιτευχθεί κατά τη διάρκεια της ζωής. Σε έρευνα που εγκρίθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, οι ερευνητές διαπίστωσαν μια σχέση μεταξύ του ΔΜΣ, της καταπίεσης του βάρους και των βουλιμικών συμπτωμάτων (αδηφαγία και κάθαρση). Διαπιστώθηκε ότι τα άτομα με χαμηλό ΔΜΣ και υψηλή καταστολή βάρους είναι πιο επιρρεπή σε βουλιμικά συμπτώματα. Αλλά κοιτάζοντας μέσα από τον κοινωνικό φακό “το λεπτό ήταν στη μόδα“, αρκετά απλές οι απαιτήσεις μέχρι τώρα (εδώ ας πέσει ένα ειρωνικό γελάκι).#ThighGap#2012
Fast forward σε 2 χρόνια, ξαφνικά το 2012 τα “thigh gaps” κατέκλυσαν το διαδίκτυο. Το thigh gap είναι ένα κενό μεταξύ των μηρών μιας γυναίκας όταν τα γόνατά της εφάπτονται. Φυσικά, όσο μεγαλύτερο είναι το κενό, τόσο πιο επιθυμητή είναι η γυναίκα! Αγνοώντας το γεγονός ότι το thigh gap είναι ένα γενετικό φαινόμενο που βασίζεται στη δομή των οστών και το πλάτος των γοφών, εμφανίστηκαν ορδές από βίντεο γυμναστικής στο youtube που ενθάρρυναν τις γυναίκες να αποκτήσουν αυτό το σχήμα. Δύο γυναίκες με τους ίδιους μηρούς αλλά διαφορετικό πλάτος ισχίων θα μπορούσαν να έχουν διαφορετικό κενό μεταξύ των μηρών τους. Όμως οι τάσεις υπερισχύουν της βιολογίας, οπότε τώρα όχι μόνο πρέπει να είμαστε αδύνατες, αλλά και να αντιμετωπίσουμε μια πανωλεθρία αν οι μηροί μας εφάπτονται.#ThighBrow#2015
Προχωρώντας 3 χρόνια μετά το thigh gap, ήρθε το αδερφάκι του, το thigh brow το 2015. Η γραμμή στην κορυφή του μηρού σας που εμφανίζεται όταν κάθεστε, γονατίζετε ή σκύβετε προς τα εμπρός είναι γνωστή ως thigh brow. Αυτή η τάση απέκτησε τόση δημοτικότητα που κατέληξε να αποκτήσει δικό της, εξατομικευμένο λογαριασμό στο Instagram μόνο και μόνο για να δημοσιεύονται φωτογραφίες από thigh brow!Αλλά εδώ είναι η περιοριστική ρήτρα, όσο πιο αδύνατη είσαι τόσο λιγότερο thigh brow έχεις. Έτσι, τώρα, δεν χρειάζεται μόνο να είσαι αδύνατος. Οι προσδοκίες και οι σωματικές τάσεις αλλάζουν συνεχώς, όσο συσσωρεύονται η μία πάνω στην άλλη τόσο πιο παράλογες φαίνονται να γίνονται. Υποτίθεται ότι πρέπει να είμαι αδύνατη ή όχι; Ίσως τα επόμενα χρόνια να μας δώσουν μια πιο ξεκάθαρη και άμεση απάντηση.#ThickThighsSaveLives#2016
Μέσα σε ένα χρόνο, το 2016, το σύνθημα “Οι χοντροί μηροί σώζουν ζωές” βρέθηκε παντού, από μαξιλάρια μέχρι μπουστάκια γυμναστικής και στρώματα γιόγκα. Το φύλλο έχει γυρίσει εναντίον των γενετικά λεπτότερων γυναικών. Μέσα σε μόλις ένα χρόνο, οι γυναίκες έπρεπε να τροποποιήσουν δραστικά το σώμα τους. Σε μια μελέτη που έγινε από το Πανεπιστήμιο Rutgers, αποκαλύφθηκε ότι οι άνθρωποι με υψηλότερα επίπεδα λίπους στους μηρούς τους έχουν λιγότερες πιθανότητες να έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση σε σύγκριση με τους ανθρώπους με χαμηλότερα επίπεδα λίπους στους μηρούς τους. Οπότε τώρα έπρεπε να σκουπίσουμε από τις συνειδήσεις μας τη μανία της thinspiration και να δουλέψουμε για να δυναμώσουμε τους μηρούς! Παραπλανητικά, η τάση δεν ήταν τόσο “body positive” όσο παρουσιάστηκε. Ενώ επιφανειακά φαίνεται να συμπεριλαμβάνει περισσότερο τους διαφορετικούς σωματότυπους, εξακολουθεί να έχει ως αποτέλεσμα την εμπορευματοποίηση των γυναικείων σωμάτων. Εξακολουθεί να θέτει απαιτήσεις, ζητώντας από τις γυναίκες να αλλάξουν, να προσαρμόσουν και να διαμορφώσουν το σώμα τους σύμφωνα με αυτό που θεωρείται επιθυμητό.SlimThick#2019
Το 2019 η τάση Slim Thick γίνεται ο πατέρας όλων αυτών των τάσεων, δεν επικεντρώνεται σε ένα μέρος του σώματος αλλά αποτελεί ένα αμάλγαμα πολλών μερών του σώματος. Σύμφωνα με το Urban Dictionary, σημαίνει “με μεγάλους/τονισμένους μηρούς, παχουλό πισινό, γοφούς κανονικού μεγέθους ΚΑΙ επίπεδη γυμνασμένη κοιλιά”. Είναι αξιοσημείωτο ότι η τάση slim-thick είναι εξίσου αποκλειστική με τις τάσεις που προηγήθηκαν, θέτοντας απαιτήσεις σχετικά με το ποια είναι “εντάξει” σημεία για να έχει κανείς σωματικό λίπος και ποια όχι. Η Kim Kardashian έχει πιστωθεί για τη διάδοση αυτής της τάσης, αν και οι φήμες και τα ταμπλόιντ υποστηρίζουν ότι έχει αφαιρέσει πλευρά για να πετύχει αυτό το λουκ, η ίδια ισχυρίζεται ότι το πέτυχε με τη βοήθεια μόνο ενός κορσέ.
Η ταχύτητα μεταβολής των προτύπων είναι ραγδαία. Και μοιάζει φυσιολογική μόνο στο καπιταλιστικό πλαίσιο του εύκολου και γρήγορου. Ναι πάλι το ποιηματάκι του καπιταλισμού θα κολλήσουμε στην κουβέντα. Κι αυτό γιατί η καπιταλιστική κουλτούρα της ομορφιάς και η διαφημιστikή λύσσα των influencer αφαιρεί την ανθρώπινη ιδιότητά σου σταμπάροντάς σε με τη σφραγίδα του ευεπηρέαστου καταναλωτή. Ας ξυπνήσουμε! Κανένα άτομο δεν θα μπορούσε να εναρμονιστεί επιτυχώς με κάθε τάση – ούτε θα έπρεπε να το κάνει. . Μόνο αν ήμασταν φτιαγμένοι από πλαστελίνη θα ήταν δυνατό αυτό. Θέλω να υπογραμμίσω ότι αν αφήσουμε αυτές τις “εξωτερικές” τάσεις να υπαγορεύσουν τις “εσωτερικές” μας αντιλήψεις για το πώς βλέπουμε το σώμα μας, θα είμαστε πάντα δυσαρεστημένοι.
Οι κίνδυνοι της τελειότητας
Η ερευνητική εργασία με τίτλο “Courtship, Competition, and the Pursuit of Attractiveness” διερεύνησε τη σχέση μεταξύ των νεαρών γυναικών και της προθυμίας τους να αναλάβουν ρίσκα για τη βελτίωσης της ελκυστικότητάς τους. Τα ευρήματα αυτής της μελέτης απέδειξαν ότι οι γυναίκες ήταν πιο πιθανό να θέσουν την υγεία τους σε κίνδυνο στο βωμό μιας υποσχόμενης αυτο-βελτιστοποίησής τους, όπως το μαύρισμα (που είναι γνωστό ότι προκαλεί καρκίνο του δέρματος) και τα χάπια διατροφής (που είναι γνωστό ότι έχουν βλαβερές παρενέργειες). Οι γυναίκες όχι μόνο παρακινούνται υποσυνείδητα να συμμετάσχουν σε επικίνδυνες δραστηριότητες για να επιτύχουν “ιδανικά σώματα”, αλλά επίσης εξαπατούν τον εαυτό τους για το μέγεθος του κινδύνου στον οποίο θέτουν τον εαυτό τους. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι συνεχώς μεταβαλλόμενες τάσεις και τα πρότυπα στα οποία υπόκεινται τα σώματά μας, φαίνεται να ευθυγραμμίζονται με τις τάσεις της πλαστικής χειρουργικής.
Το σώμα σου δεν είναι πλαστελίνη. Πόσο μάλλον πλαστελίνη άθυρμα στα χέρια κάποιου παροδικού ηλίθιου hashtag.
Η αποδοχή του σώματός μας είναι η μόνη υγιής (σ)τάση.
Βιβλιογραφία-Αναφορές
- Doria, A., (2020). The Effects of Social Media on Body Image and Mental Health – Life Sciences Journal. Life Sciences Journal.
Fardouly, J., Willburger, B., & Vartanian, L. (2017). Instagram use and young women’s body image concerns and self-objectification: Testing mediational pathways. New Media & Society
Fardouly, J., Willburger, B., & Vartanian, L. (2017). Instagram use and young women’s body image concerns and self-objectification: Testing mediational pathways.
Hartas, D. (2019). The social context of adolescent mental health and wellbeing: parents, friends and social media. Research Papers In Education
Jiang, S., & Ngien, A. (2020). The Effects of Instagram Use, Social Comparison, and Self-Esteem on Social Anxiety: A Survey Study in Singapore.
Keracher, M. (2017). #StatusofMind. Rsph.org.uk. Retrieved 11 September 2020, from https://www.rsph.org.uk/our-work/campaigns/status-of-mind.html.
M. Klein, K. (2013). Why Don’t I Look Like Her? The Impact of Social Media on Female Body Image (Undergraduate). Claremont McKenna College.
Shakya, H., & Christakis, N. (2017). Association of Facebook Use With Compromised Well-Being: A Longitudinal Study.
Tiggemann, M., & Slater, A. (2013). NetGirls: The Internet, Facebook, and body image concern in adolescent girls. International Journal Of Eating Disorders
Η τρυφεράδα θα σώσει τον κόσμο.
Γράφω γιατί αλλιώς θα σκάσω.