Ετούτη την εβδομάδα αντιμέτωπους με τις νοσηρές κοινωνικές φοβίες μας, μάς έφερε μια διαφήμιση ενός σαμπουάν. Στο νέο σποτάκι της Pantene, με σλόγκαν #HairHasNoGender (=τα μαλλιά δεν έχουν φύλο), πρωταγωνιστούν πέντε άτομα μέλη της ελληνικής ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας που μοιράζονται τις δικές τους ιστορίες καταπίεσης, με αφορμή τα μαλλιά τους. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αντιδράσεις πολυάριθμες και ποικίλες (βάλτε έναν αστερίσκο εδώ). Κι αν επιλέγω να σταθώ σε κάποιες και να τις σχολιάσω , είναι σε εκείνες που φέρουν ως λόγο αντίρρησης κι απόρριψης του spot, τα παιδιά.
Οι πρωταγωνιστές μιας δικαιολογίας
Έχω την αίσθηση πως όποτε ανοίγει δημόσια κουβέντα μιας ελληνικής κοινωνικής νόσου, ένας καταιγισμός απόψεων μισαλλοδοξίας και συντηρητισμού αναβλύζει από στόματα γονέων, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την γονεϊκή τους ιδιότητα, διασφαλίζουν πως θα γλιτώσουν την προσωπική κατακραυγή. Το πρόσχημα “για το καλό των παιδιών μου”, αυτός ο ύπουλος συναισθηματικός εκβιασμός, τους επιτρέπει να εκφράζουν τις επιβλαβείς γνώμες τους ανενόχλητοι κάτω από ένα πλασματικό πέπλο προστασίας από τους χαρακτηρισμούς που, δικαίως, θα τους αποδίδονταν. Φυσικά, κανείς δεν ρώτησε τα παιδιά αν θέλουν να παίξουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην δακρύβρεχτα φορτισμένη δικαιολογία – παρωδία των κηδεμόνων τους. Στην παρούσα περίπτωση υπήρχε για άλλη μια φορά ποικιλία τέτοιων δικαιολογιών, καθώς κι η μικροψυχια έχει τον πλουραλισμό της.
Πώς θα το εξηγήσω στα παιδιά μου;
Ξέρω ‘γω, με απλές προτάσεις; Μα φαίνεται περίπλοκο, εφόσον το πρόβλημα είναι πολύ πιο βαθύ κι εδράζεται στην δυσμενή επικοινωνία της οικογένειας. Γονείς που απλά “συγκατοικούν” με τα παιδιά τους, χωρίς να έχουν ανοίξει καμία δίοδο ουσιαστικής επικοινωνίας ,πέραν του “τι κάνεις; πώς πάει το σχολείο, τι ώρα θα γυρίσεις;”, προβληματίζονται για το πώς θα εξηγήσουν στο παιδί τους γιατί δύο γυναίκες φιλιούνται ή γιατί ο τάδε έχει βαμμένα νύχια. Ίσως, αν από τα πρώτα στάδια ζωής των μικρών μελών αφιέρωναν χρόνο συζήτησης στο τι είναι σεβασμός, δικαιώματα, αποδοχή, μοναδικότητα του ατόμου, να μη χρειαζόταν τώρα στα καλά καθούμενα να κάνουν αυτή την άβολη -για εκείνους- συζήτηση.
Δεν είναι η αντιληπτική ικανότητα των παιδιών το εμπόδιο. Το πρόβλημα έγκειται στην αδιάλλακτη στάση του γονιού, στην απροθυμία να επανεκπαιδευτεί ο ίδιος, στο φόβο για οτιδήποτε τον ταρακουνά από τα μη ανθρωπιστικά ιδεώδη που ξεσαλώνουν στο κεφάλι του. Είναι η άρνησή του για ενδοσκόπηση, για πρόοδο, για κατά μέτωπον αντιμετώπιση του ίδιου του του εαυτού και της κάθε στερεοτυπικής του εμμονής. Είναι στην τελική το ότι δεν θέλει να αποδεχτεί πως έπεσε θύμα της καπιταλιστικής πλάνης του “αντιμετώπισε τον δίπλα σαν απειλή και όχι σαν υπόσχεση” (παραφράζοντας τον αγαπημένο Ε. Γκαλεάνο). Το παιδί βρίσκεται σε ένα στάδιο διάπλασης προσωπικότητας κι ακόμα δεν έχει παγιωθεί μέσα του το κοινωνικό κατασκεύασμα του ρόλου των φύλων. Πράμα που συνεπάγεται πως δεν πρόκειται να βιώσει κάποιο σοκ. Αν έχεις εμφυσήσει στα παιδιά σου τις αξίες του σεβασμού και της ενσυναίσθησης, αν η επικοινωνία δεν σημαίνει γονικός μονόλογος κατήχησης, αν έχεις συστήσει έννοιες αγάπης, έρωτα, τρυφερότητας, από τα πρώτα βήματα της ζωής τους, τότε η απάντηση στο “γιατί αυτές οι δύο γυναίκες φιλιούνται;” είναι απλούσταστη: γιατί αγαπιούνται. “Γιατί αυτός ο κύριος έχει βαμμένα νύχια;”, αντίστοιχα “ επειδή είναι χαρούμενος όταν βάφει τα νύχια του και του αρέσουν”. Που είναι το δύσκολο; Αφού συμβαίνει! Γιατί να το κρύψετε; Γιατί το δαιμονοποιείτε χωρίς λόγο;
Μόδα- επηρεασμός- πρότυπα
Εδώ δύο μέγιστες ανυπόστατες θεωρίες, που τείνουν ελαφρώς και στη συνωμοσιολογία, τέμνονται, γεννώντας λογύδρια προβληματισμού κι ανασφάλειας για το τίποτα.
Όσον αφορά την αντίληψη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ως σημείο των καιρών, να αναφέρουμε αρχικά πως εκτός από ιστορικά ανυπόστατη είναι και άκρως προσβλητική. Όχι μόνο αποκλείεις τυραννικά ανθρώπινες ταυτότητες, αλλά αμαυρώνεις τη βασική επιδίωξη των αντίστοιχων κινημάτων, την ορατότητα. Η ελευθερία – ένα μερίδιο τουλάχιστον, αφού ακόμα υπάρχει πάλη και διεκδίκηση μπροστά- για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, δεν αποτελεί πεδίο παζαρέματος (“ας τα κάνουν στο κρεβάτι τους”), ούτε περαστική μόδα. Είναι αποτέλεσμα κοινωνικών αγώνων, άλλων μεγάλων και ιστορικά αναγνωρισμένων κι άλλων μικρών και καθημερινών. Το να αποκαλείς “μόδα” όλη αυτή την επίπονη προσπάθεια διεκδίκησης ορατότητας στην οποία έχουν αφοσιωθεί δράσεις και ζωές είναι, το λιγότερο, ασεβές.
Μιλώντας για την επιρροή της ευρείας προβολής μιας τέτοιας διαφήμισης, το χειρότερο που μπορεί να συμβεί στο παιδί σου είναι όντως να επηρεαστεί και να θελήσει να πειραματιστεί. Και ρωτάω κύριε γονέα: Και τι έγινε; Ολη η φροντίδα σου εξαντλείται στα πλαίσια που το παιδί ακολουθεί πιστά τις οδηγίες χρήσης της ζωής που αυθαίρετα του μοίρασες; Εσύ, ενώ παρουσιάζεσαι ως καλός γονιός, διδάσκεις στο “σπλάχνο σου” πως η αγάπη έχει όρους και προϋποθέσεις; Η ουσία του παιδιού σου και της σχέσης σας πάει περίπατο όταν μπλέκεται το “φαίνεσθαι” στη μέση; Λειτουργείς με άξονα το μίσος και την απόρριψη. Κι αυτό διδάσκεις ασυνείδητα και στο παιδί σου.
Αν πρόκειται για απλή περιέργεια του παιδιού, μετά τον πειραματισμό, θα κορεστεί κι εκείνο θα είναι κατασταλαγμένο, με περισσότερη αυτογνωσία. Αν πάλι αποδειχθεί κάτι παραπάνω, το παιδί σου θα ανακαλύψει την ταυτότητά του, θα βρεθεί ένα βήμα εγγύτερα στην αυτοπραγμάτωση και την ευτυχία.
Κι ας σταματήσουμε επιτέλους αυτή την καραμέλα πως η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα ενδιαφέρεται να… εξαπλωθεί. Δεν είναι σέκτα, που με υπόγειες μεθόδους στοχεύει να προσηλυτίσει ανθρώπους. Πίστεψέ με, δεν καταστρώνει κάποιο μοχθηρό σχέδιο να κατακτήσει τον κόσμο και να αφανίσει τους straight.
O αστερίσκος του καπιταλισμού
Η μόνη γενική αντίρρηση που έχει λογικό έρεισμα είναι αυτή του καλού marketing. Εδώ αξίζει να σταθούμε, καθώς ας μην ξεχνιόμαστε: στα πλαίσια μιας καπιταλιστικής πραγματικότητας, οι όροι της αγοράς έχουν τα ηνία και δεν γίνεται να εθελοτυφλούμε. Η Pantene – και η όποια εταιρεία – δεν κάνει κοινωνικές διακρίσεις, αντικρίζει στα πρόσωπα όλων μας υποψήφιους καταναλωτές και ταυτόχρονα έμβιες διαφημίσεις.
Πρέπει να παραδεχτούμε πως η ευαισθητοποίηση δεν χωρά στις καπιταλιστικές συνταγές επιτυχίας κι οι αγώνες για ισότητα, ορατότητα, αυτοδιάθεση κινδυνεύουν να γίνουν άθυρμα στα χέρια ενός έξυπνου τμήματος marketing μιας πολυεθνικής και να πωληθούν μετέπειτα σε εμάς ως προϊόν. Ένα τέτοιο σποτάκι, θα λάβει είτε επικρότηση κι επαίνους, είτε αντίδραση κι αγανάκτηση, βεβαιότατα πάντως θα προκαλέσει ντόρο. Που σημαίνει ότι η μάρκα θα εντυπωθεί στο μυαλό του μέσου καταναλωτή. Και για κάθε ομοφοβικό που θα μποϊκοτάρει το προϊόν, θα υπάρξουν δέκα ευαισθητοποιημένοι άνθρωποι που καλοπροαίρετα θα το βάλουν στο καλάθι τους.
Ο λόγος που εκφράζω αυτή την ένσταση είναι επειδή πρώτον, δεν μπορώ να παραβλέψω τον ελέφαντα στο δωμάτιο και δεύτερον επειδή με οργίζει το να καπηλεύονται κοινωνικούς αγώνες ορισμένες πολυεθνικές, οι οποίες στην περίπτωση ενός επόμενου Ζακ Κωστόπουλου ή μιας νέας Δήμητρας της Λέσβου, θα πάθουν προσωρινή τύφλωση, θα κάνουν τουμπεκί και θα σφυρίζουν αδιάφορα.
Προσπαθώ να κατακλειδώσω με έναν συνολικό απολογισμό, ο οποίος θεωρώ καταλήγει με θετικό πρόσημο. Ένα διαφημιστικό σποτ με πρωταγωνιστές εξ ολοκλήρου άτομα LGBTQ+, αποτελεί μια ηχηρή απάντηση στις ομοφοβικές φωνές που ανερυθρίαστα κηρύττουν τον στιγματισμό και τον αποκλεισμό μιας μεγάλης μερίδας ταυτοτήτων. Είναι μια δημόσια αναγνώριση της ορατότητάς τους, μια διατάραξη των καθιερωμένων πατριαρχικών κι έμφυλων στερεοτύπων. Ακόμα κι αν γίνεται με όρους ολίγον διαχωριστικούς, εφόσον δεν αποβάλλεται εντελώς η διαιρετική ομαδοποίηση του “διαφορετικού”. Διευρύνοντας δηλαδή, η μαζική κουλτούρα συνεχίζει να πατά σε ορισμένα στερεότυπα κατά την προσπάθεια άρσης των στερεοτύπων. Μα τουλάχιστον πατά όλο και πιο αχνά.
Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από μια καρδιά που αναπτύσσεται γεμάτη τρυφερά συναισθήματα. Αυτό ας προβάλουμε στα πιτσιρικάκια, όχι τις ανασφάλειες, την εσωτερικευμένη μας πατριαρχία, το φόβο. Βοηθήστε τα παιδιά σας να εξελιχθούν σε ανθρώπους που δεν θα δείχνουν με το δάχτυλο, και δεν θα βγάζουν αδικαιολόγητο μίσος απέναντι στο «διαφορετικό» που τυχαία δεν είναι και αυτοί ή αν είναι, δεν θα ντρέπονται.
Αν μας ενδιαφέρει όντως να χτίσουμε έναν κόσμο πιο γλυκό για τα παιδιά, μπορούμε να μποϊκοτάρουμε την Pantene και όλες τις αντίστοιχες εταιρίες, για τους σωστούς λόγους, όπως τα πειράματα σε ζώα. Πάντως σε αυτούς τους λόγους δεν ανήκει μια τέτοιου περιεχομένου διαφήμιση.
Η τρυφεράδα θα σώσει τον κόσμο.
Γράφω γιατί αλλιώς θα σκάσω.