Είδα το “Λάλκα ” πρώτη φορά από τον τοίχο μιας φίλης στο φέισμπουκ, χωρίς να γνωρίζω ότι πρόκειται για ταινία μικρού μήκους που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του project ENTER, το οποίο σαφώς, αποτελεί μια εξαιρετική πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση. Μέσα από αυτό, η Στέγη και το Onassis USA δίνουν 120 ώρες σε καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο, ώστε να δημιουργήσουν μέσα στο σπίτι τους μια σειρά από νέα πρωτότυπα έργα τέχνης που θα δώσουν φωνή στο σήμερα. Αυτή η πρώτη θέαση ήταν αρκετή να με κάνει να μονολογώ “τι ακριβώς είδα ;”. Μια- δύο μέρες μετά, έμαθα για το συγκεκριμένο πρότζεκτ και όποτε σκεφτόμουνα το ταινιάκι, συνοδευόταν στο κεφάλι μου από μια φωτεινή επιγραφή “ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ”. Το ύφος μου πλέον; Και πάλι, ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΕΙΔΑ;
Το “Λαλκα” είναι απλά μια αφορμή κι ας μη σταθούμε αποκλειστικά σε αυτό. Ας μιλήσουμε για τα καλλιτεχνήματα που υπηρετώντας απροκάλυπτα το δόγμα τέχνη για την τέχνη, απευθύνονται ελιτιστικά σε κάποιους δήθεν εκλεκτούς δέκτες κι είναι πασιφανές πως αποσκοπούν στην πρόκληση ντόρου, βαβούρας κι όχι προβληματισμού. Όταν για τους εκάστοτε λόγους τούτα τα δημιουργήματα ειδωθούν υπό το πρίσμα της αμφισβήτησης, η ευθύνη για την αρνητική κριτική πέφτει ς’ εκείνους που ονομάζουμε “μέσο κοινό”. Το οποίο κοινό, παρουσιάζεται πάντα να έχει αρνητική άποψη, επειδή είναι απαίδευτο, ακαλλιέργητο, πολλές φορές χαζό και σίγουρα ανίκανο να αποκωδικοποιήσει το δημιούργημα. “Μα ως δημιουργός, δεν ενδιαφέρεται για τη γνώμη του μέσου όρου”. Ωραία, μα αν δε σε ενδιαφέρουν οι κοινοί, θνητοί άνθρωποι, τότε γιατί κυκλοφορείς ευρέως την τέχνη σου, αγαπητέ καλλιτέχνη;
Καημένε μέσε θεατή…
Είναι ξεκάθαρο απλέ θεατή. Αν δε σου αρέσει αυτό που κάποιοι ονόμασαν Τέχνη, φταις εσύ, καθώς δεν φρόντισες να έχεις τα κατάλληλα φόντα ώστε να συλλάβεις ένα τέτοιο δημιούργημα. Η υψηλή τέχνη είναι αυτό ακριβώς: πολύ υψηλή για σένα, το υπόβαθρό σου δε σου επιτρέπει να την φτάσεις. Το από πίσω μήνυμα; Μην αγγίζετε το τάδε κουλτούρ κατασκεύασμα, μην ασκείτε κριτική, μην είστε κοινό με προβληματισμούς. Δεν έχετε δικαίωμα να έχετε άποψη, είστε πολύ μικρούτσικοι. Απλά χειροκροτήστε, δικαιολογήστε την ώρα που νιώσατε πως χάσατε από τη ζωή σας με το “Κουλτούρα είναι, μπορεί να μη βγάζει νόημα αν το επιθυμεί” και τέλος. Μη θέλετε να καταλάβετε κιόλας (καημένοι μου πλεμπαίοι).
Και στην τελική, τι είναι Τέχνη;
Ξεπερνώντας το υποκειμενικό του πράγματος, ας πούμε πως αντικειμενικά, ως ανθρωπότητα, προσεγγίζουμε τον όρο σύμφωνα με κάποιες κοινωνικές συμβάσεις, που θέτονται ως κριτήρια για το αν κάτι μπορεί να ονομαστεί τέχνη ή όχι. Κι αυτό είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα, με ωστόσο ασυμπαγή όρια. Περνώντας όμως στον όρο της κουλτούρας και των (πολλές φορές πορωμένων) οπαδών της, με προβληματίζει αγαπητοί κουλτουρέ φίλοι το εξής: σε αυτό που ορίζετε ως Τέχνη ενσωματώνεται κάτι μόλις κάποιος σας υπαγορεύσει πως ανήκει εκεί. Κι είναι λίγο περίεργο, το πως εσείς ως φιλότεχνοι, πλησιάζετε αυτό το πεδίο ακολουθώντας απλές εντολές, ενώ το πάνω αριστερά μέρος του στήθους σας παραμένει ανενεργό.
Αν απορρίψεις κάτι που μας έχει σερβιριστεί ως υψηλή τέχνη, δε θα σου κακιώσει ούτε το ίδιο το έργο και συνήθως ούτε ο δημιουργός του. Απέναντί σου, με ύφος ολίγον χλευαστικό, θα σταθεί αυτή η πεφωτισμένη ελίτ των χιπστεροκουλτούρ. Μια “ελίτ” αυτοπροσδιορισμένη αυθαίρετα, που εκμεταλλεύεται τις καλλιτεχνικές μόδες της εποχής για να αναδείξει το “εγώ” της. Την υπεροψία, την ψυχρότητα, την αυτοπροβολή σας, τη δήθεν τάχα ανοιχτόμυαλη νοοτροπία σας, παρακαλώ μακριά από την τέχνη. Η παρεξηγημένη αυτή μικροσκοπική λέξη ισοπεδώνει όλη την ψευτιά, τον ελιτισμό κι την εγωπαθέστατή σας στάση, είναι τεράστια μπροστά στο μεγαλείο που νομίζετε πως έχετε χτίσει.
Ένα μη-πόρισμα
Τελειώνοντας, για να κλείσω επιστρέφοντας στη “Λάλκα”, που γιγάντωσε μέσα μου όλους τους παραπάνω προβληματισμούς, δε θα σας πω εγώ αν αυτό μπορεί να θεωρηθεί τέχνη ή όχι, δε θ’ανοίξω δυο στρατόπεδα για ντιμπέιτ. Αναλογίζομαι όμως πως τώρα που το ταινιάκι είναι παιδί της καλλιτεχνικά καταξιωμένης Κιτσοπούλου, ασχέτως περιεχομένου και από πίσω θεωρίας, καταγράφηκε στο μυαλό μας ως Τέχνη. Αν το ίδιο βίντεο, δεν έφερε την υπογραφή της, αλλά αυτή του Μουχάμαντ από τη Συρία, ίσως θα περνούσαν μπροστά μας τίτλοι ειδήσεων “ Φρικαλέο βιντεο βρέθηκε στην κατοχή Σύριου, ξεκάθαρο δείγμα ψυχικής διαταραχής κι επικινδυνότητας”.
Η τρυφεράδα θα σώσει τον κόσμο.
Γράφω γιατί αλλιώς θα σκάσω.